/BX LiveBLOG/

ABŞ dünyada ən aşağı tariflərə malikdir. Tramp indi aprelin 2-dən qüvvəyə minəcək qarşılıqlı tariflərlə bunu ləğv etməklə hədələyir.

ABŞ-ın qarşılıqlı tarifləri bu gün - 2 aprel  tarixində qüvvəyə minir və prezident Donald Tramp bu tariflərdən “bütün ölkələrin” təsirlənəcəyi barədə xəbərdarlıq edib. 

Eyni zamanda, Tramp, digər ölkələrin ABŞ idxalına tətbiq etdiyi tariflərlə müqayisədə, elan edəcəyinin nisbətən "mehriban" olacağını da açıqlayıb.

Tramp aprelin 2-ni ABŞ ticarəti üçün “Azadlıq Günü” adlandırıb.

Beləliklə, diqqət edək... Ədalətli və qarşılıqlı plan nədən ibarətdir...?

Fevralın 13-də Tramp ABŞ-ın ixracatına digər ölkələrin tətbiq etdiyi tarifləri və ticarət siyasətlərini nəzərdən keçirməyi planlaşdırdığını açıqladı. Onun “Ədalətli və Qarşılıqlı Plan” adlandırdığı plana əsasən, ABŞ digər ölkələrə də həmin ölkələrin ABŞ mallarına tətbiq etdiyi rüsumların eynisini tətbiq edəcək. Tramp, ABŞ-ın bir çox ticarət tərəfdaşının ABŞ mallarına yüksək rüsumları qoruyarkən, ABŞ-ın aşağı tarif dərəcələrindən istifadə etdiyini iddia etdi.

Afrika, Latın Amerikası, Cənubi Asiya və Cənub-Şərqi Asiyada inkişaf etməkdə olan bazar iqtisadiyyatları, ya məhsula xas rüsumlar, ya da müəyyən ölkələrdən gələn mallara orta tariflər vasitəsilə ən çox zərər çəkəcəklər. 

İnkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlar inkişaf etməkdə olan yerli sənayelərini qorumaq və bu sektorların qurulmuş xarici rəqabətə qarşı inkişaf etmələrinə kömək etmək üçün uzun müddətdir daha yüksək tariflər tətbiq edirlər. Trampın bəyan etdiyi məqsəd ABŞ-ın ticarət kəsirini azaltmaq, həmçinin yerli sənayeni və ABŞ istehsalçılarının rəqabət qabiliyyətini gücləndirməkdir. O, həmçinin gələcək vergi endirimlərini maliyyələşdirmək üçün tariflərdən istifadə etmək istəyir.

Bununla belə, tənqidçilər iddia edirlər ki, tariflər ticarət müharibələrinə səbəb ola və istehlak qiymətlərini artıra bilər, o cümlədən amerikalılar üçün də bu tendensiya var.

Dünyanın ən böyük ticarət kəsiri...

ABŞ dünyada ən böyük ticarət kəsirinə malikdir. 2023-cü ilin məlumatlarına görə, ABŞ həmin ildə ixrac etdiyindən 1,1 trilyon dollar çox idxal edib. ABŞ-ın ticarət kəsiri 2019-cu ildən bəri davamlı olaraq artmaqdadır və indi dörd il ardıcıl olaraq 1 trilyon dollardan çox olub.

2023-cü ilin məlumatlarına görə, ikinci ən böyük ticarət kəsiri olan ölkə 271 milyard dollarla Böyük Britaniya, ikinci yerdə Hindistan 241 milyard dollar, Fransa 137 milyard dollar və Türkiyə 106 milyard dollarla gəlir.

ABŞ dollarının dünyanın ehtiyat valyutası kimi rolu qismən açıq ticarət və kapital axını ilə təmin edilir. Bəzi iqtisadçılar iddia edirlər ki, ticarət balanssızlığı ABŞ-a fayda gətirir, çünki o, dollara qlobal tələbi qoruyur.

ABŞ-ın ən böyük ticarət kəsiri hansı ölkələrlədir?

2024-cü ildə ABŞ-ın 92 ölkə ilə ticarət kəsiri, 111 ölkə ilə ticarət profisiti var idi. Böyük ticarət kəsiri üç əsas iqtisadi tərəfdaşla - Çin, Meksika və Vyetnamda ən yüksəkdir. 2024-cü ildə ABŞ-Çin kəsiri 295 milyard dollar, ABŞ-Meksika defisiti 172 milyard dollar və ABŞ-Vyetnam kəsiri 123 milyard dollar idi.

Yeddi il əvvəl Çinə tətbiq edilən tariflərə baxmayaraq, ABŞ bu ölkə ilə ən böyük ikitərəfli ticarət kəsirini davam etdirir - bu, Çin mallarına güclü istehlak tələbi və ABŞ şirkətlərinin qlobal təchizat zəncirlərində Çinə etibar etməsi ilə bağlıdır.

Tramp ilk dəfə 2018-ci ilin martında iddia edilən əqli mülkiyyət oğurluğu və ticarət balanssızlığını azaltmaq istəyini əsas gətirərək Çinə tariflər tətbiq etdi. Bu yığımlar keçmiş prezident Co Bayden dövründə də davam etdi, bəzi hallarda tariflər genişləndirildi.

Fevral ayında Vaşinqton Çinə qarşı əlavə 10 faiz vergi tətbiq etdi, Pekin buna cavab olaraq ABŞ-dan xam neft, kənd təsərrüfatı maşınları, iri həcmli avtomobillər və yük maşınları idxalına cavab rüsumları tətbiq etdi. Mart ayında Trump Çin idxalına əlavə tarif dərəcəsini iki dəfə artıraraq 20 faizə çatdırdı .

Dünyada ən aşağı tariflərə malik ölkə...

ABŞ tarifləri tarixən, xüsusən 19-cu və 20-ci əsrin əvvəllərində daha yüksək idi. Böyük depressiyanın başlanğıcını görən 1929-cu ildə birja böhranına cavab olaraq, ABŞ Prezidenti Herbert Huver 1930-cu ildə Smoot-Hawley Tarif Aktını imzaladı. Onun məqsədi ABŞ fermerlərini kənd təsərrüfatı və sənaye idxalına geniş tariflərlə qorumaq idi. Bununla belə, bir neçə ölkə ABŞ iqtisadiyyatının zəifləməsinə səbəb olan cavab tarifləri tətbiq etdi.

1934-cü il Qarşılıqlı Ticarət Sazişləri Aktı ABŞ-ın proteksionizmindən uzaqlaşaraq prezidentə xarici hökumətlərlə daha aşağı tariflər barədə danışıqlar aparmağa və daha liberallaşdırılmış qlobal ticarət üçün qapı açmağa imkan verdi.

ABŞ-ın nisbətən aşağı tarif dərəcəsi, eləcə də təmsil etdiyi böyük və zəngin bazar onu xarici ixracatçılar üçün cəlbedici bir məkana çevirir. ABŞ istehlakçıları daha ucuz idxaldan faydalana bilsələr də, xarici malların axını yerli istehsalçılar üçün rəqabəti artırır və Trampın azaltmağa söz verdiyi ticarət balanssızlığına töhfə verir.

Bəs, digər ölkələr və azad ticarət sazişləri?

Ümumdünya Ticarət Təşkilatı (ÜTT) qlobal ticarəti iqtisadi və siyasi nüfuzundan asılı olmayaraq, ölkələrdən bütün ÜTT üzvlərinə eyni ticarət şərtlərini uzatmağı tələb edən ən əlverişli dövlət (MFN) prinsipi ilə idarə edir. Bununla belə, qayda azad ticarət sazişləri (STA) və ya müəyyən ölkələrə, məsələn, inkişaf etməkdə olan ölkələrə daha əlverişli şərtlər təqdim etmək kimi istisnalara imkan verir. ABŞ bu ÜTT qaydalarına əsasən 160-dan çox ölkə ilə ticarət aparır. Həmçinin 20 ölkə ilə azad ticarət müqaviləsi var. Bu müqavilələrə aşağıdakılar daxildir:

Meksika və Kanada ilə Amerika Birləşmiş Ştatları-Meksika-Kanada Sazişi
Cənubi Koreya ilə KORUS FTA
Avstraliya ilə AUSFTA
ABŞ-Bəhreyn STA
ABŞ-Çili STA
ABŞ-Kolumbiya STA
CAFTA-DR (Kosta Rika, El Salvador, Qvatemala, Honduras, Nikaraqua, Dominikan Respublikası və ABŞ-ı əhatə edən Dominikan Respublikası-Mərkəzi Amerika-ABŞ FTA)
ABŞ-İsrail STA
ABŞ-İordaniya STA
ABŞ-Mərakeş STA
ABŞ-Oman FTA
ABŞ-Panama STA
ABŞ-Peru STA
ABŞ-Sinqapur STA
İNTERAKTİV-ABŞ-ABŞ-1 aprel 2025-1743515863 tariflərindən yüksək tariflər haradadır
(Əl-Cəzirə)
Ən aşağı tariflərə malik ölkələr və ərazilərə bəzi istisnalarla mallara 0 faiz tariflərin tətbiq olunduğu Honq-Konq və Sinqapur daxildir.

Aşağı tarifləri saxlayan ölkələr çox vaxt investisiyaların cəlb edilməsinə diqqət yetirirlər və ya böyük istehsal sənayesinə malik olmadıqları üçün idxala arxalanırlar. Bununla belə, dünyanın ikinci ən böyük istehsal ölkəsi olan ABŞ-ın nisbətən aşağı tarifləri var ki, bu da İkinci Dünya Müharibəsindən sonra həyata keçirdiyi ticarətin liberallaşdırılması siyasətinin nəticəsidir.

MFN statusuna malik olan ölkələr üçün ən yüksək tariflərə malik ölkələr arasında 19,5 faiz tariflərlə Tunis, Əlcəzair (18,9 faiz) və Qabon (18,1 faiz) var.

Aşağıdakı cədvəldə MFN ümumi sadə orta ölçüsündən istifadə edərək ən aşağı və ən yüksək tariflərə malik olan ölkələr göstərilir. Bu “sadə orta tarif” bütün fərdi tarif dərəcələrinin toplanması və tarif edilmiş məhsulların sayına bölünməsi yolu ilə hesablanır. Məsələn, iki məhsul, A məhsulu 10 faiz və B məhsulu 20 faiz olmaqla tariflərə tabedirsə, sadə orta tarif 15 faiz olacaqdır.

Trampın planı hansı sənaye sahələrinə təsir edəcək?

Təsirə məruz qalacaq əsas sektorlara sənaye məhsulları, istehlak məhsulları, avtomobil, aerokosmik, əczaçılıq, texnologiya, media, telekommunikasiya, enerji, kommunal xidmətlər və resurslar və özəl kapital daxildir.

Beləliklə, Tramp artıq aprelin 2-dən qüvvəyə minən avtomobillərə tarifləri açıqlayıb.

Ağ Evin mətbuat şərhində ABŞ tariflərdəki fərqi vurğulamaq üçün bəzi ölkələri seçib. Bir misalda, Hindistandan gələn kənd təsərrüfatı mallarına ABŞ-ın orta tarifinin 5 faiz olduğunu bildirdi. Amma Hindistanın ABŞ-ın kənd təsərrüfatı mallarına orta tarifi 39 faizdir.

Hindistan tarixən ABŞ motosikletlərinə 100 faizlik rüsum tətbiq edib, 2018-ci ildə bunu 30-40 faizə endirib, ABŞ isə Hindistan motosikletlərinə 2,4 faiz rüsum alır. Fevral ayında Hindistan Cənubi Asiya bazarındakı “ədalətsiz” yığımlarla bağlı Trampın tənqidindən sonra idxal edilən burbon viskisinə rüsumları 150 faizdən 100 faizə endirdi.

Hansı tariflər artıq qüvvəyə minib?

Trump yenidən vəzifəyə gəldikdən sonra beynəlxalq ticarət məqsədlərinə çatmaq üçün tariflərdən əsas silah kimi istifadə etdi - onun sözlərinə görə, ticarət kəsiri ilə mübarizə və ABŞ-a gəlir gətirmək daxildir. Bununla belə, tariflər tarixən beynəlxalq malların bahalaşması ilə nəticələnmişdir. Yerli malların qiymətləri də adətən tandemdə qalxır.

Ədil Hüseynov
/Bizimxeber Live BLOG/